भक्तामर स्तोत्र - भक्तामर-प्रणत-मौलि-मणि-प्रभाणा (Bhaktamara Stotra)

भक्तामर-प्रणत-मौलि-मणि-प्रभाणा-

मुद्योतकं दलित-पाप-तमो-वितानम् ।

सम्यक्-प्रणम्य जिन प-पाद-युगं युगादा-

वालम्बनं भव-जले पततां जनानाम् ॥1॥



य: संस्तुत: सकल-वां मय-तत्त्व-बोधा-

दुद्भूत-बुद्धि-पटुभि: सुर-लोक-नाथै: ।

स्तोत्रैर्जगत्-त्रितय-चित्त-हरैरुदारै:,

स्तोष्ये किलाहमपि तं प्रथमं जिनेन्द्रम् ॥2॥



बुद्ध्या विनापि विबुधार्चित-पाद-पीठ!

स्तोतुं समुद्यत-मतिर्विगत-त्रपोऽहम् ।

बालं विहाय जल-संस्थित-मिन्दु-बिम्ब-

मन्य: क इच्छति जन: सहसा ग्रहीतुम् ॥3॥



वक्तुं गुणान्गुण-समुद्र ! शशांक-कान्तान्,

कस्ते क्षम: सुर-गुरु-प्रतिमोऽपि बुद्ध्या ।

कल्पान्त-काल-पवनोद्धत-नक्र-चक्रं ,

को वा तरीतुमलमम्बुनिधिं भुजाभ्याम् ॥4॥



सोऽहं तथापि तव भक्ति-वशान्मुनीश!

कर्तुं स्तवं विगत-शक्ति-रपि प्रवृत्त: ।

प्रीत्यात्म-वीर्य-मविचार्य मृगी मृगेन्द्रम्

नाभ्येति किं निज-शिशो: परिपालनार्थम् ॥5॥



अल्प-श्रुतं श्रुतवतां परिहास-धाम,

त्वद्-भक्तिरेव मुखरी-कुरुते बलान्माम् ।

यत्कोकिल: किल मधौ मधुरं विरौति,

तच्चाम्र-चारु-कलिका-निकरैक-हेतु: ॥6॥



त्वत्संस्तवेन भव-सन्तति-सन्निबद्धं,

पापं क्षणात्क्षयमुपैति शरीरभाजाम् ।

आक्रान्त-लोक-मलि-नील-मशेष-माशु,

सूर्यांशु-भिन्न-मिव शार्वर-मन्धकारम् ॥7॥



मत्वेति नाथ! तव संस्तवनं मयेद,-

मारभ्यते तनु-धियापि तव प्रभावात् ।

चेतो हरिष्यति सतां नलिनी-दलेषु,

मुक्ता-फल-द्युति-मुपैति ननूद-बिन्दु: ॥8॥



आस्तां तव स्तवन-मस्त-समस्त-दोषं,

त्वत्संकथाऽपि जगतां दुरितानि हन्ति ।

दूरे सहस्रकिरण: कुरुते प्रभैव,

पद्माकरेषु जलजानि विकासभांजि ॥9॥



नात्यद्-भुतं भुवन-भूषण ! भूूत-नाथ!

भूतैर्गुणैर्भुवि भवन्त-मभिष्टुवन्त: ।

तुल्या भवन्ति भवतो ननु तेन किं वा

भूत्याश्रितं य इह नात्मसमं करोति ॥10॥



दृष्ट्वा भवन्त मनिमेष-विलोकनीयं,

नान्यत्र-तोष-मुपयाति जनस्य चक्षु: ।

पीत्वा पय: शशिकर-द्युति-दुग्ध-सिन्धो:,

क्षारं जलं जलनिधेरसितुं क इच्छेत्?॥11॥



यै: शान्त-राग-रुचिभि: परमाणुभिस्-त्वं,

निर्मापितस्-त्रि-भुवनैक-ललाम-भूत !

तावन्त एव खलु तेऽप्यणव: पृथिव्यां,

यत्ते समान-मपरं न हि रूप-मस्ति ॥12॥



वक्त्रं क्व ते सुर-नरोरग-नेत्र-हारि,

नि:शेष-निर्जित-जगत्त्रितयोपमानम् ।

बिम्बं कलंक-मलिनं क्व निशाकरस्य,

यद्वासरे भवति पाण्डुपलाश-कल्पम् ॥13॥



सम्पूर्ण-मण्डल-शशांक-कला-कलाप-

शुभ्रा गुणास्-त्रि-भुवनं तव लंघयन्ति ।

ये संश्रितास्-त्रि-जगदीश्वरनाथ-मेकं,

कस्तान् निवारयति संचरतो यथेष्टम् ॥14॥



चित्रं-किमत्र यदि ते त्रिदशांग-नाभिर्-

नीतं मनागपि मनो न विकार-मार्गम् ।

कल्पान्त-काल-मरुता चलिताचलेन,

किं मन्दराद्रिशिखरं चलितं कदाचित् ॥15॥



निर्धूम-वर्ति-रपवर्जित-तैल-पूर:,

कृत्स्नं जगत्त्रय-मिदं प्रकटीकरोषि ।

गम्यो न जातु मरुतां चलिताचलानां,

दीपोऽपरस्त्वमसि नाथ ! जगत्प्रकाश: ॥16॥



नास्तं कदाचिदुपयासि न राहुगम्य:,

स्पष्टीकरोषि सहसा युगपज्-जगन्ति ।

नाम्भोधरोदर-निरुद्ध-महा-प्रभाव:,

सूर्यातिशायि-महिमासि मुनीन्द्र! लोके ॥17॥



नित्योदयं दलित-मोह-महान्धकारं,

गम्यं न राहु-वदनस्य न वारिदानाम् ।

विभ्राजते तव मुखाब्ज-मनल्पकान्ति,

विद्योतयज्-जगदपूर्व-शशांक-बिम्बम् ॥18॥



किं शर्वरीषु शशिनाह्नि विवस्वता वा,

युष्मन्मुखेन्दु-दलितेषु तम:सु नाथ!

निष्पन्न-शालि-वन-शालिनी जीव-लोके,

कार्यं कियज्जल-धरै-र्जल-भार-नमै्र: ॥19॥



ज्ञानं यथा त्वयि विभाति कृतावकाशं,

नैवं तथा हरि-हरादिषु नायकेषु ।

तेजो महा मणिषु याति यथा महत्त्वं,

नैवं तु काच-शकले किरणाकुलेऽपि ॥20॥



मन्ये वरं हरि-हरादय एव दृष्टा,

दृष्टेषु येषु हृदयं त्वयि तोषमेति ।

किं वीक्षितेन भवता भुवि येन नान्य:,

कश्चिन्मनो हरति नाथ ! भवान्तरेऽपि ॥21॥



स्त्रीणां शतानि शतशो जनयन्ति पुत्रान्,

नान्या सुतं त्वदुपमं जननी प्रसूता ।

सर्वा दिशो दधति भानि सहस्र-रश्मिं,

प्राच्येव दिग्जनयति स्फुरदंशु-जालम् ॥22॥



त्वामामनन्ति मुनय: परमं पुमांस-

मादित्य-वर्ण-ममलं तमस: पुरस्तात् ।

त्वामेव सम्य-गुपलभ्य जयन्ति मृत्युं,

नान्य: शिव: शिवपदस्य मुनीन्द्र! पन्था: ॥23॥



त्वा-मव्ययं विभु-मचिन्त्य-मसंख्य-माद्यं,

ब्रह्माणमीश्वर-मनन्त-मनंग-केतुम् ।

योगीश्वरं विदित-योग-मनेक-मेकं,

ज्ञान-स्वरूप-ममलं प्रवदन्ति सन्त: ॥24॥



बुद्धस्त्वमेव विबुधार्चित-बुद्धि-बोधात्,

त्वं शंकरोऽसि भुवन-त्रय-शंकरत्वात् ।

धातासि धीर! शिव-मार्ग विधेर्विधानाद्,

व्यक्तं त्वमेव भगवन् पुरुषोत्तमोऽसि ॥25॥



तुभ्यं नमस्-त्रिभुवनार्ति-हराय नाथ!

तुभ्यं नम: क्षिति-तलामल-भूषणाय ।

तुभ्यं नमस्-त्रिजगत: परमेश्वराय,

तुभ्यं नमो जिन! भवोदधि-शोषणाय ॥26॥



को विस्मयोऽत्र यदि नाम गुणै-रशेषैस्-

त्वं संश्रितो निरवकाशतया मुनीश !

दोषै-रुपात्त-विविधाश्रय-जात-गर्वै:,

स्वप्नान्तरेऽपि न कदाचिदपीक्षितोऽसि ॥27॥



उच्चै-रशोक-तरु-संश्रितमुन्मयूख-

माभाति रूपममलं भवतो नितान्तम् ।

स्पष्टोल्लसत्-किरण-मस्त-तमो-वितानं,

बिम्बं रवेरिव पयोधर-पाश्र्ववर्ति ॥28॥



सिंहासने मणि-मयूख-शिखा-विचित्रे,

विभ्राजते तव वपु: कनकावदातम् ।

बिम्बं वियद्-विलस-दंशुलता-वितानं

तुंगोदयाद्रि-शिरसीव सहस्र-रश्मे: ॥29॥



कुन्दावदात-चल-चामर-चारु-शोभं,

विभ्राजते तव वपु: कलधौत-कान्तम् ।

उद्यच्छशांक-शुचिनिर्झर-वारि-धार-

मुच्चैस्तटं सुरगिरेरिव शातकौम्भम् ॥30॥



छत्रत्रयं-तव-विभाति शशांककान्त,

मुच्चैः स्थितं स्थगित भानुकर-प्रतापम् ।

मुक्ताफल-प्रकरजाल-विवृद्धशोभं,

प्रख्यापयत्त्रिजगतः परमेश्वरत्वम् ॥31॥



गम्भीर-तार-रव-पूरित-दिग्विभागस्-

त्रैलोक्य-लोक-शुभ-संगम-भूति-दक्ष: ।

सद्धर्म-राज-जय-घोषण-घोषक: सन्,

खे दुन्दुभि-ध्र्वनति ते यशस: प्रवादी ॥32॥



मन्दार-सुन्दर-नमेरु-सुपारिजात-

सन्तानकादि-कुसुमोत्कर-वृष्टि-रुद्घा ।

गन्धोद-बिन्दु-शुभ-मन्द-मरुत्प्रपाता,

दिव्या दिव: पतति ते वचसां ततिर्वा ॥33॥



शुम्भत्-प्रभा-वलय-भूरि-विभा-विभोस्ते,

लोक-त्रये-द्युतिमतां द्युति-माक्षिपन्ती ।

प्रोद्यद्-दिवाकर-निरन्तर-भूरि-संख्या,

दीप्त्या जयत्यपि निशामपि सोमसौम्याम् ॥34॥



स्वर्गापवर्ग-गम-मार्ग-विमार्गणेष्ट:,

सद्धर्म-तत्त्व-कथनैक-पटुस्-त्रिलोक्या: ।

दिव्य-ध्वनि-र्भवति ते विशदार्थ-सर्व-

भाषास्वभाव-परिणाम-गुणै: प्रयोज्य: ॥35॥



उन्निद्र-हेम-नव-पंकज-पुंज-कान्ती,

पर्युल्-लसन्-नख-मयूख-शिखाभिरामौ ।

पादौ पदानि तव यत्र जिनेन्द्र ! धत्त:,

पद्मानि तत्र विबुधा: परिकल्पयन्ति ॥36॥




॥ अन्तरंग-बहिरंग लक्ष्मी के स्वामी मंत्र ॥

इत्थं यथा तव विभूति-रभूज्-जिनेन्द्र्र !

धर्मोपदेशन-विधौ न तथा परस्य ।

यादृक्-प्र्रभा दिनकृत: प्रहतान्धकारा,

तादृक्-कुतो ग्रहगणस्य विकासिनोऽपि ॥37॥




॥ हस्ती भय निवारण मंत्र ॥

श्च्यो-तन्-मदाविल-विलोल-कपोल-मूल,

मत्त-भ्रमद्-भ्रमर-नाद-विवृद्ध-कोपम् ।

ऐरावताभमिभ-मुद्धत-मापतन्तं

दृष्ट्वा भयं भवति नो भवदाश्रितानाम् ॥38॥




॥ सिंह-भय-विदूरण मंत्र ॥

भिन्नेभ-कुम्भ-गल-दुज्ज्वल-शोणिताक्त,

मुक्ता-फल-प्रकरभूषित-भूमि-भाग: ।

बद्ध-क्रम: क्रम-गतं हरिणाधिपोऽपि,

नाक्रामति क्रम-युगाचल-संश्रितं ते ॥39॥




॥ अग्नि भय-शमन मंत्र ॥

कल्पान्त-काल-पवनोद्धत-वह्नि-कल्पं,

दावानलं ज्वलित-मुज्ज्वल-मुत्स्फुलिंगम् ।

विश्वं जिघत्सुमिव सम्मुख-मापतन्तं,

त्वन्नाम-कीर्तन-जलं शमयत्यशेषम् ॥40॥




॥ सर्प-भय-निवारण मंत्र ॥

रक्तेक्षणं समद-कोकिल-कण्ठ-नीलम्,

क्रोधोद्धतं फणिन-मुत्फण-मापतन्तम् ।

आक्रामति क्रम-युगेण निरस्त-शंकस्-

त्वन्नाम-नागदमनी हृदि यस्य पुंस: ॥41॥




॥ रण-रंगे-शत्रु पराजय मंत्र ॥

वल्गत्-तुरंग-गज-गर्जित-भीमनाद-

माजौ बलं बलवता-मपि-भूपतीनाम् ।

उद्यद्-दिवाकर-मयूख-शिखापविद्धं

त्वत्कीर्तनात्तम इवाशु भिदामुपैति: ॥42॥




॥ रणरंग विजय मंत्र ॥

कुन्ताग्र-भिन्न-गज-शोणित-वारिवाह,

वेगावतार-तरणातुर-योध-भीमे ।

युद्धे जयं विजित-दुर्जय-जेय-पक्षास्-

त्वत्पाद-पंकज-वनाश्रयिणो लभन्ते: ॥43॥




॥ समुद्र उल्लंघन मंत्र ॥

अम्भोनिधौ क्षुभित-भीषण-नक्र-चक्र-

पाठीन-पीठ-भय-दोल्वण-वाडवाग्नौ ।

रंगत्तरंग-शिखर-स्थित-यान-पात्रास्-

त्रासं विहाय भवत: स्मरणाद्-व्रजन्ति: ॥44॥





रोग-उन्मूलन मंत्र


उद्भूत-भीषण-जलोदर-भार-भुग्ना:,

शोच्यां दशा-मुपगताश्-च्युत-जीविताशा: ।

त्वत्पाद-पंकज-रजो-मृत-दिग्ध-देहा:,

मत्र्या भवन्ति मकर-ध्वज-तुल्यरूपा: ॥45॥




॥ बन्धन मुक्ति मंत्र ॥

आपाद-कण्ठमुरु-शृंखल-वेष्टितांगा,

गाढं-बृहन्-निगड-कोटि निघृष्ट-जंघा: ।

त्वन्-नाम-मन्त्र-मनिशं मनुजा: स्मरन्त:,

सद्य: स्वयं विगत-बन्ध-भया भवन्ति: ॥46॥




॥ सकल भय विनाशन मंत्र ॥

मत्त-द्विपेन्द्र-मृग-राज-दवानलाहि-

संग्राम-वारिधि-महोदर-बन्ध-नोत्थम् ।

तस्याशु नाश-मुपयाति भयं भियेव,

यस्तावकं स्तव-मिमं मतिमानधीते: ॥47॥




॥ जिन-स्तुति-फल मंत्र ॥

स्तोत्र-स्रजं तव जिनेन्द्र गुणैर्निबद्धाम्,

भक्त्या मया विविध-वर्ण-विचित्र-पुष्पाम् ।

धत्ते जनो य इह कण्ठ-गता-मजस्रं,

तं मानतुंग-मवशा-समुपैति लक्ष्मी: ॥48॥

- आचार्य मानतुंग
आदिपुरुष आदीश जिन,

आदि सुविधि करतार ।

धरम-धुरंधर परमगुरु,

नमूं आदि अवतार ॥




॥ चौपाई ॥

सुर-नत-मुकुट रतन-छवि करें,

अंतर पाप-तिमिर सब हरें ।

जिनपद वंदूं मन वच काय,

भव-जल-पतित उधरन-सहाय ॥1॥



श्रुत-पारग इंद्रादिक देव,

जाकी थुति कीनी कर सेव ।

शब्द मनोहर अरथ विशाल,

तिन प्रभु की वरनूं गुन-माल ॥2॥



विबुध-वंद्य-पद मैं मति-हीन,

हो निलज्ज थुति मनसा कीन ।

जल-प्रतिबिंब बुद्ध को गहे,

शशिमंडल बालक ही चहे ॥3॥



गुन-समुद्र तुम गुन अविकार,

कहत न सुर-गुरु पावें पार ।

प्रलय-पवन-उद्धत जल-जंतु,

जलधि तिरे को भुज बलवंतु ॥4॥



सो मैं शक्ति-हीन थुति करूँ,

भक्ति-भाव-वश कछु नहिं डरूँ ।

ज्यों मृगि निज-सुत पालन हेत,

मृगपति सन्मुख जाय अचेत ॥5॥



मैं शठ सुधी-हँसन को धाम,

मुझ तव भक्ति बुलावे राम ।

ज्यों पिक अंब-कली परभाव,

मधु-ऋतु मधुर करे आराव ॥6॥



तुम जस जंपत जन छिन माँहिं,

जनम-जनम के पाप नशाहिं ।

ज्यों रवि उगे फटे ततकाल,

अलिवत् नील निशा-तम-जाल ॥7॥



तव प्रभाव तें कहूँ विचार,

होसी यह थुति जन-मन-हार ।

ज्यों जल कमल-पत्र पे परे,

मुक्ताफल की द्युति विस्तरे ॥8॥



तुम गुन-महिमा-हत दु:ख-दोष,

सो तो दूर रहो सुख-पोष ।

पाप-विनाशक है तुम नाम,

कमल-विकासी ज्यों रवि-धाम ॥9॥



नहिं अचंभ जो होहिं तुरंत,

तुमसे तुम-गुण वरणत संत ।

जो अधीन को आप समान,

करे न सो निंदित धनवान ॥10॥



इकटक जन तुमको अवलोय,

अवर विषै रति करे न सोय ।

को करि क्षार-जलधि जल पान,

क्षीर नीर पीवे मतिमान ॥11॥



प्रभु! तुम वीतराग गुण-लीन,

जिन परमाणु देह तुम कीन ।

हैं तितने ही ते परमाणु,

या तें तुम सम रूप न आनु ॥12॥



कहँ तुम मुख अनुपम अविकार,

सुर-नर-नाग-नयन-मन हार ।

कहाँ चंद्र-मंडल सकलंक,

दिन में ढाक-पत्र सम रंक ॥13॥



पूरन-चंद्र-ज्योति छविवंत,

तुम गुन तीन जगत् लंघंत ।

एक नाथ त्रिभुवन-आधार,

तिन विचरत को करे निवार ॥14॥



जो सुर-तिय विभ्रम आरम्भ,

मन न डिग्यो तुम तोउ न अचंभ ।

अचल चलावे प्रलय समीर,

मेरु-शिखर डगमगें न धीर ॥15॥



धूम-रहित बाती गत नेह,

परकाशे त्रिभुवन-घर एह ।

वात-गम्य नाहीं परचंड,

अपर दीप तुम बलो अखंड ॥16॥



छिपहु न लुपहु राहु की छाहिं,

जग-परकाशक हो छिन-माहिं ।

घन-अनवर्त दाह विनिवार,

रवि तें अधिक धरो गुणसार ॥17॥



सदा उदित विदलित तममोह,

विघटित मेघ-राहु-अवरोह ।

तुम मुख-कमल अपूरब चंद,

जगत्-विकाशी जोति अमंद ॥18॥



निश-दिन शशि रवि को नहिं काम,

तुम मुख-चंद हरे तम-धाम ।

जो स्वभाव तें उपजे नाज,

सजल मेघ तें कौनहु काज ॥19॥



जो सुबोध सोहे तुम माँहिं,

हरि हर आदिक में सो नाहिं ।

जो द्युति महा-रतन में होय,

कांच-खंड पावे नहिं सोय ॥20॥




॥ नाराच ॥

सराग देव देख मैं भला विशेष मानिया ।

स्वरूप जाहि देख वीतराग तू पिछानिया ॥

कछू न तोहि देखके जहाँ तुही विशेखिया ।

मनोग चित्त-चोर ओर भूल हू न पेखिया ॥21॥



अनेक पुत्रवंतिनी नितंबिनी सपूत हैं ।

न तो समान पुत्र और मात तें प्रसूत हैं ॥

दिशा धरंत तारिका अनेक कोटि को गिने ।

दिनेश तेजवंत एक पूर्व ही दिशा जने ॥22॥



पुरान हो पुमान हो पुनीत पुण्यवान हो ।

कहें मुनीश! अंधकार-नाश को सुभानु हो ॥

महंत तोहि जान के न होय वश्य काल के ।

न और मोहि मोक्ष पंथ देय तोहि टाल के ॥23॥



अनंत नित्य चित्त की अगम्य रम्य आदि हो ।

असंख्य सर्वव्यापि विष्णु ब्रह्म हो अनादि हो ॥

महेश कामकेतु योग ईश योग ज्ञान हो ।

अनेक एक ज्ञानरूप शुद्ध संतमान हो ॥24॥



तुही जिनेश! बुद्ध है सुबुद्धि के प्रमान तें ।

तुही जिनेश! शंकरो जगत्त्रयी विधान तें ॥

तुही विधात है सही सुमोख-पंथ धार तें ।

नरोत्तमो तुही प्रसिद्ध अर्थ के विचार तें ॥25॥



नमो करूँ जिनेश! तोहि आपदा निवार हो ।

नमो करूँ सु भूरि भूमि-लोक के सिंगार हो ॥

नमो करूँ भवाब्धि-नीर-राशि-शोष-हेतु हो ।

नमो करूँ महेश! तोहि मोख-पंथ देतु हो ॥26॥




॥ चौपाई ॥

तुम जिन पूरन गुन-गन भरे,

दोष गर्व करि तुम परिहरे ।

और देव-गण आश्रय पाय

स्वप्न न देखे तुम फिर आय ॥27॥



तरु अशोक-तल किरन उदार,

तुम तन शोभित है अविकार ।

मेघ निकट ज्यों तेज फुरंत,

दिनकर दिपे तिमिर निहनंत ॥28॥



सिंहासन मणि-किरण-विचित्र,

ता पर कंचन-वरन पवित्र ।

तुम तन शोभित किरन विथार,

ज्यों उदयाचल रवि तम-हार ॥29॥



कुंद-पुहुप-सित-चमर ढ़ुरंत,

कनक-वरन तुम तन शोभंत ।

ज्यों सुमेरु-तट निर्मल कांति,

झरना झरे नीर उमगांति ॥30॥



ऊँचे रहें सूर-दुति लोप,

तीन छत्र तुम दिपें अगोप ।

तीन लोक की प्रभुता कहें,

मोती झालरसों छवि लहें ॥31॥



दुंदुभि-शब्द गहर गंभीर,

चहुँ दिशि होय तुम्हारे धीर ।

त्रिभुवन-जन शिव-संगम करें,

मानो जय-जय रव उच्चरें ॥32॥



मंद पवन गंधोदक इष्ट,

विविध कल्पतरु पुहुप सुवृष्ट ।

देव करें विकसित दल सार,

मानो द्विज-पंकति अवतार ॥33॥



तुम तन-भामंडल जिन-चंद,

सब दुतिवंत करत हैं मंद ।

कोटि संख्य रवि-तेज छिपाय,

शशि निर्मल निशि करे अछाय ॥34॥



स्वर्ग-मोख-मारग संकेत,

परम-धरम उपदेशन हेत ।

दिव्य वचन तुम खिरें अगाध,

सब भाषा-गर्भित हित-साध ॥35॥




॥ दोहा ॥

विकसित-सुवरन-कमल-दुति,

नख-दुति मिलि चमकाहिं ।

तुम पद पदवी जहँ धरो,

तहँ सुर कमल रचाहिं ॥36॥



ऐसी महिमा तुम-विषै,

और धरे नहिं कोय ।

सूरज में जो जोत है,

नहिं तारा-गण होय ॥37॥




॥ षट्पद ॥

मद-अवलिप्त-कपोल-मूल अलि-कुल झँकारें ।

तिन सुन शब्द प्रचंड क्रोध उद्धत अति धारें ॥

काल-वरन विकराल कालवत् सनमुख आवे ।

ऐरावत सो प्रबल सकल जन भय उपजावे ॥

देखि गयंद न भय करे, तुम पद-महिमा लीन ।

विपति-रहित संपति-सहित, वरतैं भक्त अदीन ॥38॥



अति मद-मत्त गयंद कुंभ-थल नखन विदारे ।

मोती रक्त समेत डारि भूतल सिंगारे ॥

बाँकी दाढ़ विशाल वदन में रसना लोले ।

भीम भयानक रूप देख जन थरहर डोले ॥

ऐसे मृग-पति पग-तले, जो नर आयो होय ।

शरण गये तुम चरण की, बाधा करे न सोय ॥39॥



प्रलय-पवनकरि उठी आग जो तास पटंतर ।

वमे फुलिंग शिखा उतंग पर जले निरंतर ॥

जगत् समस्त निगल्ल भस्म कर देगी मानो ।

तड़-तड़ाट दव-अनल जोर चहुँ-दिशा उठानो ॥

सो इक छिन में उपशमे, नाम-नीर तुम लेत ।

होय सरोवर परिनमे, विकसित-कमल समेत ॥40॥



कोकिल-कंठ-समान श्याम-तन क्रोध जलंता ।

रक्त-नयन फुंकार मार विष-कण उगलंता ॥

फण को ऊँचा करे वेगि ही सन्मुख धाया ।

तव जन होय नि:शंक देख फणपति को आया ॥

जो चाँपे निज पग-तले, व्यापे विष न लगार ।

नाग-दमनि तुम नाम की, है जिनके आधार ॥41॥



जिस रन माहिं भयानक रव कर रहे तुरंगम ।

घन-सम गज गरजाहिं मत्त मानों गिरि-जंगम ॥

अति-कोलाहल-माँहिं बात जहँ नाहिं सुनीजे ।

राजन को परचंड देख बल धीरज छीजे ॥

नाथ तिहारे नाम तें, अघ छिन माँहि पलाय ।

ज्यों दिनकर परकाश तें, अंधकार विनशाय ॥42॥



मारें जहाँ गयंद-कुंभ हथियार विदारे ।

उमगे रुधिर-प्रवाह वेग जल-सम विस्तारे ॥

होय तिरन असमर्थ महाजोधा बलपूरे ।

तिस रन में जिन तोर भक्त जे हैं नर सूरे ॥

दुर्जय अरिकुल जीतके, जय पावें निकलंक ।

तुम पद-पंकज मन बसें, ते नर सदा निशंक ॥43॥



नक्र चक्र मगरादि मच्छ-करि भय उपजावे ।

जा में बड़वा अग्नि दाह तें नीर जलावे ॥

पार न पावे जास थाह नहिं लहिये जाकी ।

गरजे अतिगंभीर लहर की गिनति न ताकी ॥

सुख सों तिरें समुद्र को, जे तुम गुन सुमिराहिं ।

लोल-कलोलन के शिखर, पार यान ले जाहिं ॥44॥



महा जलोदर रोग-भार पीड़ित नर जे हैं ।

वात पित्त कफ कुष्ट आदि जो रोग गहे हैं ॥

सोचत रहें उदास नाहिं जीवन की आशा ।

अति घिनावनी देह धरें दुर्गंधि-निवासा ॥

तुम पद-पंकज-धूल को, जो लावें निज-अंग ।

ते नीरोग शरीर लहि, छिन में होंय अनंग ॥45॥



पाँव कंठ तें जकड़ बाँध साँकल अतिभारी ।

गाढ़ी बेड़ी पैर-माहिं जिन जाँघ विदारी ॥

भूख-प्यास चिंता शरीर-दु:ख जे विललाने ।

सरन नाहिं जिन कोय भूप के बंदीखाने ॥

तुम सुमिरत स्वयमेव ही, बंधन सब खुल जाहिं ।

छिन में ते संपति लहें, चिंता भय विनसाहिं ॥46॥



महामत्त गजराज और मृगराज दवानल ।

फणपति रण-परचंड नीर-निधि रोग महाबल ॥

बंधन ये भय आठ डरपकर मानों नाशे ।

तुम सुमिरत छिनमाहिं अभय थानक परकाशे ॥

इस अपार-संसार में, शरन नाहिं प्रभु कोय ।

यातैं तुम पदभक्त को भक्ति सहाई होय ॥47॥



यह गुनमाल विशाल नाथ! तुम गुनन सँवारी ।

विविध-वर्णमय-पुहुप गूँथ मैं भक्ति विथारी ॥

जे नर पहिरें कंठ भावना मन में भावें ।

‘मानतुंग’-सम निजाधीन शिवलक्ष्मी पावें ॥

भाषा-भक्तामर कियो, ‘हेमराज’ हित-हेत ।

जे नर पढ़ें सुभाव-सों, ते पावें शिव-खेत ॥48॥